گروه فرهنگ و هنر مشرق - مسافرت در ماه مبارک رمضان دارای شرایط و احکام خاصی می باشد که موجب می شود مسلمانان با توجه به اضطرار یا ضرورت به آن اقدام کنند. در دین اسلام روزه بر فردی که شرایط مسافر را دارا باشد، از وجوب ساقط می شود  و هیچ تکلیفی بر گردن مسافر نیست مگر با قصد اقامت ده روزه یا بیشتر.

با توجه به تقارن ماه مبارک رمضان و فصل تابستان شرایط خاصی پیش آمده است. تعطیلی مدارس و دانشگاه ها زمینه سفرهای تفریحی را فراهم کرده اما بحث مسافرت در ماه مبارک و احکام و شرایط آن یکی از موضوعات مهمی است که به عنوان یک مسئله فرهنگی در جامعه مطرح می باشد.

 میزان سفرهای بین شهری در ماه مبارک رمضان، طبق آمارهای سازمان میراث فرهنگی و گردشگری کشور ، کاهش قابل توجهی را نسبت به سال های قبل در ایام مشابه داشته است که نشان از این دارد عموم مردم مسئله روزه داری را به عنوان یک فریضه واجب بر سفرهای تفریحی و غیر ضروری خود ترجیح می دهند اما همچنان با نگاهی به واقعیات جامعه، اخبار قابل توجهی در خصوص میزان سفرهای تفریحی و سیاحتی ایرانیان به شهرهای داخلی و  وکشورهای خارجی به چشم می خورد که در سالهای اخیر  نیز با  رشد قابل تاملی همراه بوده است.

کاهش قیمت ها برای تشویق به سفر
قدر مسلم آنچه در خصوص مسافرت های ماه مبارک رمضان می تواند به عنوان یک تهدید و آسیب فرهنگی به حساب آید سفرهایی است که با روح دیانت و دینداری سازگار نیست و در واقع به گونه ای باورها و ارزشهای فرهنگی و دینی را نشانه رفته اند که  در این میان می توان نقش یک عامل موثر در بسترسازی و فراهم نمودن شرایط این سفرها و گاه حتی تسهیل در انجام آنها را به وضوح دید: آژانس ها مسافرتی  و تورهای سیاحتی و تفریحی آنان در این ایام.

 
نگاهی به فعالیت های این آژانس های مسافرتی و برنامه های آنان در این ایام،  این فرضیه را قوت می بخشد که عملکرد این مراکز که تابع قوانین جمهوری اسلامی نیز  می باشد همخوانی چندانی با اهداف و چشم انداز های فرهنگی نظام ندارند و نه تنها در خدمت تقویت ارزش ها و باورها نیستند بلکه  با برگزاری تورهای مسافرتی و تفریح داخلی و خارجی متعدد و متنوع و تسهیل شرایط مسافرت در این ایام، گاه زمینه ساز تضعیف این ساختار ها نیز می شوند.

 مدیر داخلی یکی از آژانس های فعال در زمینه برگزاری تورهای سیاحتی و تفریحی داخلی و خارجی تهران در خصوص برنامه کاری این آژانس در ماه مبارک رمضان به مشرق می گوید: فعالیت های آژانس ما در ماه رمضان نه تنها هیچ کاهش قابل توجهی در آمار برگزاری تورهای تفریحی خود ندارد بلکه برای جبران خلاء  مرسوم و متداول مسافرتی در  ماه رمضان، حتی گاهی نیز با افزایش تورهای سیاحتی داخلی و خارجی و ارزان قیمت و مناسب به سفر تشویق می کنیم تا خسارت های کاهش آمار مسافرت در ماه رمضان نیز  جبران شود. 

مدیر مالی یکی از بزرگترین آژانس های مسافرتی پایتخت نیز در همین رابطه در گفت و گو با خبرنگار گروه فرهنگی مشرق می گوید : در ماه مبارک رمضان برای جبران ضررهای کاهش مسافر مجبور به اجرای سیاست های تشویقی برای جذب مشتری مانند برگزاری تورهایی با قیمت مناسب ، کاهش قیمت تورهای پرمخاطب و افزایش خدمات رفاهی در طول این سفر ها هستیم و چه بسا تغییرات در برنامه ها در راستای جذب مخاطب بیشتر باشد.

نگاهی به  تنوع و تعدد آگهی های تبلیغاتی در رسانه ها ، فضای مجازی و شبکه های اجتماعی نیز نشان می دهد که این مراکز مسافرتی در واقع بدون هیچ توجهی به ماه مبارک رمضان به عنوان یک موضوع مهم فرهنگی، تنها با رویکردی اقتصادی  و منفعت محور گاه خواسته و گاه ناخواسته آسیب های جدی و جبران ناپذیری بر پیکر فرهنگ اسلامی  این مرز و بوم وارد می کنند.

در میان همه این اتفاقات در چند روز گذشته نیز  اخباری مبنی بر لغو روادید سفر به کشور ارمنستان در آستانه ماه مبارک رمضان در همه رسانه ها پیچید که علامت های سوال فراوانی را در برابر خود به جا گذاشت که تسهیل سفرهای تفریحی و سیاحتی در آستانه ماه مبارک رمضان هر چند از روی غفلت و یا حتی بعنوان تکه ای از پازلی که قرار است تصویر نهائی آن، صحنه ای از التقاط و تحریف فرهنگ دینی کشور باشد، می تواند چه تبعات و پیامدهائی داشته باشد؟

فرار از روزه یا فرار از خود؟
در یک  نظر سنجی صورت گرفته از یک جامعه آماری که متشکل از مسافران سفرهای غیر ضروری در ماه مبارک رمضان بوده، آمار و ارقام جالب توجه و قابل تاملی به دست آمده است که نشان از تولد و رشد جریانی خطرناک در بطن بسترهای فرهنگی کشور دارد. در این نظرسنجی در پاسخ به سوال "روزه واجب خود را در این سفر ها چگونه ادا می کردید؟" 22درصد افراد گفته بودند که روزه خود را با توجه به اقامت بیش از 10 روز ادا می کردند 37 درصد پاسخ داده بودند که روزه نمی گیرند، 26 درصد  درپی ادای قضای روزه ها بوده اند  و 15 درصد نیز علت سفر خود را تراشیدن توجیه و دلیلی شرعی برای گریز از روزه گرفتن اعلام کرده اند. (1)


حجت الاسلام والمسلمین علی  داوری استاد دانشگاه ، کارشناس مسائل دینی و مدیر موسسه فرهنگی جوانان منتظر در همین خصوص به خبرنگار مشرق می گوید: اگر امروز با مساله گریز شرعی از روزه داری مواجهیم بخش عمده آن معلول ضعف در مدیریت مناسبات فرهنگی کشور می باشد. تمام نهادهای کوچک که در چارچوب و ساختار نظام جمهوری اسلامی قرار گرفته و فعالیت می کنند باید در مسیر نیل به اهداف این نظام که همانا یکی از اصلی ترین آنها پیاده سازی احکام و تقویت باورها و فرائض دین مبین اسلام است، قدم بر دارند. در همین مساله دیده می شود که متولیان امر گردشگری و نهادهای کوچک وابسته مانند آژانس های مسافرتی نه تنها در این راستا حرکت نمی کنند بلکه مانعی بزرگ نیز بر سر راه تحقق این اهداف می شوند  و با تبلیغات گستره و متنوع در واقع سیاست تشویق مردم به گریز از روزه و روزه داری را در پیش می گیرند."

وی با اشاره به وضعیت شرعی و فقهی گریز از روزه  با توسل به سفر نیز می گوید : در شرع مقدس اسلام مسافرت با نیت ساقط شدن تکلیف روزه داری، دارای کراهت می باشد و در واقع هر چند شاید گناهی بر مسافر مترتب نمی باشد اما سلب توفیقات معنوی  قطعا یکی از آثار این عمل می باشد ."

نقش نهادهای تقنینی و متولیان گردشگری
در این خصوص نقش نهادها و متولیان گردشگری کشور را که در واقع نقش سیاستگذاری برای آژانس های مسافرتی را ایفا می کنند،  نباید نادیده گرفت. همچنین مجلس شورای اسلامی و نهادهای مرتبط با امر قانونگذاری می توانند  با تصویب و اعمال قوانینی به جهت دهی فعالیت های مراکز بپردازند تا در واقع گامی در راستای برچیدن بسترها و زمینه های تضعیف باور ها و ارزش های جامعه باشد که روز به روز شاهد بالارفتن بی تفاوتی های فرهنگی و اباحه گری های دینی در جامعه نباشیم.

نتایج تحولات و فرآیندهای فرهنگی در بلند مدت قابل شناسایی و رصد است این خصوصیت در مواردی یک فرصت تلقی می شود و در مواردی دیگر تهدید. فرصت به این معنا که می توان با یک برنامه بلند مدت مناسب و معقول، به اهدافی دست یافت و تهدید به این معنا که نادیده گرفتن یا سهل انگاری در درک برخی واقعیات روز که شاید ثمرات آنی و کوتاه مدت محسوس و ملموسی ندارد، می تواند موجب متحمل شدن خسارات  و هزینه های سنگینی شود. به نظر می رسد مسئله کمرنگ کردن جایگاه و اهمیت ماه مبارک رمضان از نوع غفلت ها و سهل انگاری هایی است که در بلندمت می تواند معنویت و خلوص این ماه را تحت تأثیر قرار دهد. در پشت شعارهایی چون "مسافرت در ماه رمضان هیچ حرمت شرعی ندارد" یا "منع قانونی، دینی و عرفی پشت سفرهای ماه رمضان نیست" می توان ردپای یک جریان خزنده را در ترغیب به سفرهای مخصوصا خارجی و ناسازگار با فرهنگ ایرانی اسلامی مشاهده کرد. جریانی که بنیان ارزش های دینی و اسلامی را نشانه گرفته است.

پی نوشت:
1- نظر سنجی صورت گرفته توسط کمیته افکار سنجی انجمن اسلامی دانشجویان دانشگاه تربیت مدرس